Herken je dit?

Is je ouder ooit je verjaardag vergeten? Ben je dagenlang genegeerd zonder duidelijke reden? Kwam je wel eens thuis van school en zag je de fles wodka leeg in de kast liggen die de dag ervoor nog vol was? Heb je regelmatig een boterham gegeten als avondeten omdat er weer eens niet gekookt was? Moest je regelmatig bemiddelen tussen ouders terwijl je eigenlijk te jong was om hiermee om te gaan? Wist je nooit in welke bui je vader of moeder was als je thuiskwam en moest je je eerst afzijdig houden om te peilen hoe de stemming was? Is je ouder wel eens zonder enige uitleg weggebleven? Heb je, voor een periode, regelmatig geprobeerd om je moeder op te vrolijken nadat ze depressief was geworden na de scheiding van je ouders? Is je vader wel lijfelijk aanwezig maar sociaal emotioneel niet? Kies je altijd een partner uit waar je voor ‘moet’ zorgen en die sociaal emotioneel afwezig is?

Misschien heb je er nog nooit van gehoord, maar het komt vaker voor dan je denkt. Dit artikel gaat over KOPP | KOV kinderen.

Als ervaringsdeskundige en professional heb ik me op dit onderwerp gestort en ik hoop dat door dit artikel puzzelstukjes op hun plek vallen.

KOPP staat voor Kinderen van Ouders met Psychische Problemen en KOV voor Kinderen van Ouders met Verslavingsproblemen. In de rest van dit artikel zal ik me voor het leesgemak richten op KOPP-kinderen, maar weet dat dit ook geldt voor KOV-kinderen.

In Nederland zijn er jaarlijks naar schatting 405.000 ouders met een psychische stoornis en/of verslaving volgens de DSM-IV criteria (een classificatiesysteem voor psychiatrische aandoeningen). Deze ouders hebben in totaal 577.000 kinderen onder de 18 jaar, waarvan 423.000 kinderen jonger dan 12 jaar zijn. Als we een eenvoudige berekening maken, betekent dit dat er naar schatting 350 kinderen onder de 18 jaar met een ouder met een psychische stoornis en/of verslaving zijn per 10.000 inwoners. De cijfers tonen aan dat dit aantal hoog is, maar er wordt weinig over gesproken. Het blijft vaak verborgen achter gesloten deuren.

Maar wat zijn KOPP-kinderen eigenlijk?

Om zich als kind goed te kunnen ontwikkelen, hebben ze een veilige omgeving nodig waarin ze kunnen leren en fouten kunnen maken. KOPP-kinderen zijn kinderen waarvan minstens één ouder (kortere of langere tijd) een psychische stoornis en/of verslaving heeft.

Psychische stoornissen gaan vaak gepaard met verslavingen of misbruik van middelen, maar dit is niet altijd het geval. Elk gezin gaat op zijn eigen manier met deze situatie om. Een kind dat opgroeit in een gezin waar minstens één ouder te maken heeft met psychische stoornissen (en/of verslaving) heeft echter een grotere kans om later in de problemen te komen.

KOPP-kinderen lopen zelfs 2 tot 4 keer meer risico dan andere kinderen om vóór hun 18e levensjaar psychopathologie te ontwikkelen. Dit risico kan zelfs oplopen tot 2 tot 13 keer meer kans na hun 28e levensjaar. De gevolgen kunnen dus ook pas op latere leeftijd zichtbaar worden. Kinderen van ouders met een depressieve of angststoornis lijken een sterke transgenerationele overdracht te ervaren. Dit betekent dat 2/3 van de kinderen op 35-jarige leeftijd zelf een angststoornis of depressie heeft ontwikkeld.

Er rust veel taboe op psychische stoornissen en KOPP-kinderen praten zelden met anderen over hun situatie, wat resulteert in weinig tot geen bewustzijn in hun omgeving. Als de omgeving niet op de hoogte is en er geen officiële diagnose is gesteld, groeit een kind op in een ongezonde zelfs onveilige omgeving.

Hoe herken je KOPP kinderen?

Het herkennen van een KOPP-kind kan soms een uitdaging zijn, omdat niet alle kinderen dezelfde symptomen of gedragingen vertonen. Door het schaamtegevoel wat vaak overheerst kan een kind goed verbloemen wat er allemaal speelt. Het is belangrijk om te onthouden dat elk kind uniek is en dat niet alle KOPP-kinderen dezelfde ervaringen hebben. Toch zijn er enkele mogelijke tekenen die kunnen wijzen op een kind dat opgroeit in een gezin met een ouder met psychische problemen of verslavingsproblemen.

Hier zijn enkele mogelijke herkenningspunten:

Verantwoordelijkheid en zorgtaken: KOPP-kinderen hebben vaak de neiging om een bovenmatige verantwoordelijkheid op zich te nemen voor de zorg en het welzijn van hun ouder. Ze kunnen zich bezighouden met praktische taken, zoals het huishouden doen of zorgen voor broertjes en zusjes, maar ook met emotionele ondersteuning van de ouder.

Angst om de ouder te verliezen: KOPP-kinderen zijn vaak erg loyaal naar hun ouder toe en zijn bang om hem of haar te verliezen. Ze kunnen hun eigen behoeften opofferen om de ouder tevreden te stellen en conflicten te vermijden.

Hoog niveau van volwassenheid: KOPP-kinderen vertonen soms een volwassen gedrag en wijsheid voor hun leeftijd. Ze kunnen erg serieus zijn en meer inzicht hebben in volwassen problemen dan hun leeftijdsgenoten.

Teruggetrokkenheid of isolatie: Sommige KOPP-kinderen kunnen zich terugtrekken of geïsoleerd voelen. Ze kunnen moeite hebben om vriendschappen aan te gaan of te onderhouden, omdat ze het gevoel hebben dat ze anders zijn dan anderen of zich schamen voor de situatie thuis.

Emotionele uitdagingen: KOPP-kinderen kunnen worstelen met intense emoties zoals angst, verdriet, schuldgevoelens en schaamte. Ze maken zich vaak zorgen over de gezondheid en het welzijn van hun ouders.

Academische en gedragsproblemen: Sommige KOPP-kinderen kunnen moeite hebben op school vanwege de stress en emotionele belasting die ze ervaren. Ze kunnen ook gedragsproblemen vertonen, zoals agressie, teruggetrokkenheid of concentratieproblemen.

Het is belangrijk om te benadrukken dat deze tekenen niet altijd wijzen op een KOPP-kind en dat er ook andere factoren kunnen zijn die vergelijkbaar gedrag veroorzaken. Als je bezorgd bent over een kind en vermoedt dat het opgroeit in een gezin met een ouder met psychische problemen of verslavingsproblemen, is het raadzaam om professionele hulp in te schakelen, zoals een kinderpsycholoog, therapeut of maatschappelijk werker. Deze professionals kunnen de situatie beoordelen en passende ondersteuning bieden aan het kind en het gezin.

Wat zijn de gevolgen?

KOPP-kinderen hebben vaak de neiging om de zorg en taken van hun ouders op zich te nemen. Dit omvat zowel praktische als emotionele ondersteuning van de ouder. Dit wordt ook wel “parentificatie” genoemd. Door deze taken op zich te nemen, proberen ze rust te creëren voor hun ouder, waardoor de ouder minder snel van streek raakt en dit geeft indirect ook rust aan het KOPP-kind zelf.

KOPP-kinderen zijn nog meer dan gemiddeld, bezorgd om hun ouders te verliezen en tonen vaak een sterke loyaliteit naar hun ouders. Zelfs als ze het ergens mee oneens zijn, zullen ze dit zelden uiten. Ze willen vermijden dat de ouder boos op hen wordt of hen veroordeelt. Hierdoor overschrijden ze regelmatig hun eigen grenzen. Hoe langer een kind wordt blootgesteld aan de psychopathologie van de ouder, des te groter is de kans dat het kind zelf psychopathologie ontwikkelt. Hoe langer de stoornis van de ouder duurt, des te groter is de invloed op het kind.

Zo hebben zeer jonge kinderen een verhoogd risico op emotionele en gedragsproblemen.
Kinderen van 6-10 jaar hebben bijvoorbeeld een verhoogde kans op stemmingsstoornissen en psychosomatische klachten.

Pubers krijgen te maken met conflicten, zowel thuis als op school.
Wanneer deze kinderen volwassen worden, is er een reële kans dat de problematiek zich verder ontwikkelt tot een psychiatrische stoornis.

Uit onderzoek is bijvoorbeeld ook gebleken dat huwelijksconflicten bijdragen aan de psychopathologie van het kind, vooral als de vader aan depressie lijdt.

Emotionele gevolgen: KOPP kinderen kunnen worstelen met intense emoties zoals angst, verdriet, schuldgevoelens en schaamte. Ze maken zich vaak grote zorgen over de gezondheid en het welzijn van hun ouders.
Psychologische gevolgen: Deze kinderen lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van psychische problemen zoals depressie, angststoornissen, gedragsproblemen en verslavingsproblemen. Ze kunnen ook moeite hebben met zelfvertrouwen, zelfbeeld en het reguleren van hun emoties.
Sociale gevolgen: KOPP kinderen kunnen zich geïsoleerd voelen en moeite hebben met het aangaan van gezonde relaties en vriendschappen. Ze kunnen het gevoel hebben dat ze anders zijn dan hun leeftijdsgenoten en mogelijk te maken krijgen met stigma en onbegrip van anderen.
Het functioneren van KOPP-kinderen als volwassene kan sterk variëren, afhankelijk van verschillende factoren, zoals de ernst en duur van de ouderlijke problemen, de beschikbare ondersteuning en de individuele veerkracht van het kind.

Hier zijn enkele aspecten die van invloed kunnen zijn op het functioneren van KOPP-kinderen als volwassenen:
Psychische gezondheid: KOPP-kinderen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van psychische problemen, zoals depressie, angststoornissen, gedragsproblemen en verslavingsproblemen. Dit kan zich voortzetten in de volwassenheid en invloed hebben op hun dagelijks functioneren en kwaliteit van leven.
Sociale relaties: KOPP-kinderen kunnen moeite hebben met het aangaan en onderhouden van gezonde relaties en vriendschappen. Ze kunnen gevoelens van isolatie, onzekerheid of angst ervaren, en mogelijk moeite hebben met het vertrouwen van anderen. Dit kan hun sociale interacties en ondersteuningsnetwerken beïnvloeden.
Zelfbeeld en eigenwaarde: KOPP-kinderen kunnen een negatief zelfbeeld ontwikkelen als gevolg van de uitdagende omstandigheden waarin ze zijn opgegroeid. Ze kunnen zichzelf de schuld geven of zich minderwaardig voelen. Dit kan van invloed zijn op hun zelfvertrouwen en hun vermogen om hun doelen na te streven.
Functioneren op het werk: KOPP-kinderen kunnen belemmeringen ervaren op het gebied van werk en carrière. Psychische problemen, stress of emotionele belasting kunnen hun prestaties, motivatie en loopbaanontwikkeling beïnvloeden. Het kan ook uitdagend zijn om een gezonde werk-privébalans te behouden.
Zorgverantwoordelijkheid: Sommige KOPP-kinderen blijven als volwassene zorgdragen voor hun ouder met psychische problemen of verslaving. Ze kunnen zich verantwoordelijk voelen voor het welzijn van hun ouder en taken op zich nemen die normaal gesproken niet bij hun rol horen. Dit kan een aanhoudende druk en stress met zich meebrengen.

Zijn er manieren om een kind te beschermen?

Kinderen ervaren minder internaliserende en externaliserende problemen wanneer ouders emotioneel beschikbaar zijn. Emotionele beschikbaarheid houdt in dat ouders openstaan voor het delen en ontvangen van gevoelens. Wanneer ouders emotioneel onbereikbaar zijn, lijken ze vermijdend, onbetrouwbaar en moeilijk te peilen. Het gebrek aan emotionele diepgang heeft vaak negatieve gevolgen. Dus als een moeder met een depressie emotioneel warm en betrokken is bij haar kind, zal het kind veerkrachtiger opgroeien dan wanneer ze emotioneel onbereikbaar was.

Een belangrijke factor die kinderen kan beschermen, is ondersteuning buiten het gezin. Dit geldt zowel voor de ouder als het kind. Denk hierbij aan steun van familie, vrienden, school en hulpverleners. Hoe sterker het sociale netwerk, hoe beter.

Het is ook belangrijk dat het kind een helder begrip ontwikkelt van zichzelf en de problematiek van de ouders. Een kind verkleint de kans op het ontwikkelen van psychopathologie wanneer het de problematiek van de ouders begrijpt.

Het is essentieel om aandacht te besteden aan de behoeften van KOPP- en KOV-kinderen en hen de juiste ondersteuning te bieden. Er zijn verschillende organisaties en instanties die zich richten op het ondersteunen van deze kinderen en het vergroten van het bewustzijn rondom dit onderwerp.

Het is belangrijk om nogmaals op te merken dat niet alle KOPP-kinderen als volwassene problemen ervaren. Veel KOPP-kinderen ontwikkelen veerkracht en kunnen succesvol functioneren in verschillende aspecten van hun leven. Adequate ondersteuning, therapie en het opbouwen van een sterk sociaal netwerk kunnen hen helpen om hun psychische gezondheid te verbeteren, zelfvertrouwen op te bouwen en succesvolle relaties en carrières op te bouwen.

Het is raadzaam voor volwassen KOPP-kinderen om professionele hulp te zoeken als ze merken dat hun ervaringen uit het verleden hen belemmeren in hun dagelijks functioneren. Een gekwalificeerde therapeut kan hen helpen bij het verwerken van trauma’s, het versterken van coping mechanismen en het ontwikkelen van vaardigheden om hun volwassen leven op een gezonde manier vorm te geven.

Heb je vragen namens jezelf of iemand anders, stuur mij dan een berichtje.

H